Stjórnsýsla og embættismenn í höfuðstað

Hugmyndin um að efla Reykjavík ãtil höfuðbæjarÒ var þegar á kreiki á fyrri hluta 18. aldar. Landsnefndin síðari tók af skarið 1785 og ákvað að flytja biskupssetur og skóla frá Skálholti til Reykjavíkur. Næsta ár tók Hólavallaskóli, æðsta menntastofnun landsins, til starfa í Reykjavík og ákveðið var að byggja þar dómkirkju. Landsyfirréttur leysti Alþingi hið forna á Þingvöllum af hólmi árið 1801 og hafði hann aðsetur í Reykjavík.

Embættismenn tregðuðust lengi við að búa í Reykjavík. Skólahald lagðist þar niður árið 1805 er skólinn var fluttur til Bessastaða. Eftir það ríkti nokkur stöðnun í verðandi höfuðstað Íslands um skeið. Napóleonsstríðin í byrjun 19. aldar þrengdu einnig hag Íslendinga. Danski ævintýramaðurinn Jörgen Jörgensen (Jörundur hundadagakonungur) kom 1809 á bresku skipi og tók landstjórnina í sínar hendur um skeið.

Nýtt uppgangsskeið hófst í Reykjavík á árunum 1844 til 1847 er nýjum og þýðingarmiklum stofnunum var komið þar á fót. Þar má nefna endurreist Alþingi, Landsprentsmiðjuna, sem skapaði grundvöll fyrir blaða- og bókaútgáfu, flutning Lærða skólans til Reykjavíkur á nýjan leik og stofnun Prestaskóla, fyrsta vísis að háskóla í landinu.

Framan af hafði Reykjavík svip dansks smábæjar. Húsin voru flest einlyft, oft tjörguð, með háu risi og margir af helstu fyrirmönnum bæjarins voru danskir eða hálfdanskir. Margir sveitamenn fyrirlitu Reykjavík og töldu hana spillingarbæli. Auk andúðar á Dönum kom fram í því viðhorfi óbeit landbúnaðarsamfélagsins á tómthúsmönnum og sjómennsku. Í upphafi náði kaupstaðurinn aðeins til núverandi miðbæjar en smám saman var lögsagnarumdæmi Reykjavíkur stækkað, m.a. með kaupum á nálægum jörðum.

Eiginleg bæjarstjórn Reykjavíkur var fyrst sett á laggirnar árið 1836 og var hægfara og íhaldssöm alla 19. öld. Á fyrri hluta aldarinnar réði bæjarfógeti mestu um málefni bæjarins í anda hins danska einveldis og kosningaréttur var takmarkaður og einkum miðaður við borgara og þá efnameiri. Konur fengu fyrst kosningarétt í bæjarstjórnarkosningum til jafns við karla árið 1908.